Maktab – bu bolaning hayotidagi eng muhim bosqich hisoblanadi. Aynan shu yerda u kelgusida ijodiy, kasbiy va ma’naviy yuksalish uchun barcha zarur bilim, ko‘nikma, malakalarni egallaydi.

Bolani maktabga tayyorlash oldindan, yaxshisi bolalar bog‘chasining katta guruhidan boshlanishi kerak. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, faqat har beshinchi birinchi sinf o‘quvchisi jamoaga muammosiz qo‘shiladi va o‘quv jarayoniga o‘rganadi. Bo‘lajak birinchi sinf o‘quvchilarining qariyb yarmi, hatto muntazam ravishda bog‘chaga qatnaydigan bolalarda ham maktabga moslashish bilan bog‘liq muammolar uchraydi.

Maktabning birinchi kunlari odatda barcha bolalar tomonidan ijobiy baholanadi. Ammo bir muncha vaqt o‘tgach, bayram muhiti, yangilik va yangi his-tuyg‘ular ta’lim jarayoni bilan almashtiriladi. Aynan shu bosqichda birinchi muammolar paydo bo‘lishi mumkin – agar ular o‘z vaqtida hal etilmasa, o‘quvchi moslasha olmayotganining belgilari yaqqol namoyon bo‘la boshlaydi.

Psixologlar shartli ravishda bu jihatdan bolalarning 3 asosiy toifasini aniqlashgan:

Birinchi guruhdagi bolalar o‘quv jarayonining dastlabki ikki oyida maktabga moslashadi. Bu toifaga mansub bola tezda tengdoshlar guruhiga qo‘shiladi, maktabda xulq-atvor va o‘qish asoslarini o‘zlashtiradi, yangi tanishlar orttiradi. Uning psixologik holati barqaror, o‘qituvchining talablari qarshiliklarsiz bajariladi. Birinchi haftalarda ular bolalar yoki sinf o‘qituvchisi bilan munosabatlarida biroz noqulaylik his qilishlari mumkin, ammo oktyabr oyining oxiriga kelib o‘zlarining yangi hayotiga to‘liq o‘rganadilar, asosan yaxshi kayfiyatda, tashqi, ichki jihatdan xotirjam, do‘stlari bilan tez chiqishib ketadi va mas’uliyatni his qiladi.

Ikkinchi toifadagi bolalar uzoqroq moslashish davriga ega – odatda olti oygacha. Ular o‘zlari uchun yangi bo‘lgan o‘quv jarayonini idrok etishda qiynaladilar, tartib-intizomda muammolarga duch kelishadi, ko‘pincha sinfda o‘ynashadi, o‘qituvchining izohlariga salbiy munosabatda bo‘lishadi, asosiy maktab o‘quv dasturini o‘zlashtirishda qiyinchiliklarga duch kelishadi. Yilning birinchi yarmining oxiriga kelib, yuqorida qayd etilgan asosiy salbiy ko‘rinishlar sezilarli darajada zaiflashadi yoki butunlay yo‘qoladi.

Uchinchi guruhga mansub bolalarining ijtimoiy va psixologik moslashuvi jiddiy qiyinchiliklarga to‘la. Vaziyatdan qat’i nazar, ularda salbiy his-tuyg‘ular hukmronlik qiladi, hatto yilning ikkinchi yarmida ham maktab o‘quv dasturi va bilimlarini qisman yoki to‘liq idrok etmaslik mavjud bo‘ladi. Darslar davomida ular nazoratni his qilishmaydi, o‘qituvchiga va darslar jarayoniga xalaqit beradi. Bunday paytda o‘quvchi va uning oilasiga nisbatan psixolog, o‘qituvchining individual shug‘ullanishi talab qilinadi.

Xo‘sh bunday paytda ota-onalar nimalarga e’tibor qaratmoqliklari kerak?

Biriinchidan to‘g‘ri psixologik muhitni yaratish muhim. Bolaga maktab nima uchun kerakligini, u yerda nima qilishini, qanday qoidalarga rioya qilish va o‘zini qanday tutish kerakligini muntazam ravishda eslatmoq lozim.

Farzandingizning dam olish kunlari va bo‘sh kunlari bo‘lsa, siz uyda maktab-maktab o‘yinini o‘ynashingiz mumkin. O‘quvchi va o‘qituvchi rolini bolalar, o‘yinchoqlar, kattalar ishtirokida o‘ynang.

Tanqid emas, ularni maqtash kerak. Ya’ni siz bolangizni yomon natijalar uchun tanqid qila olmaysiz yoki hech qanday tarzda noroziligingizni bildira olmaysiz – bu unda juda ko‘p salbiy his-tuyg‘ularni keltirib chiqaradi va o‘qishga bo‘lgan qiziqishni kamaytiradi. Farzandingizni eng kichik imkoniyatlari va hatto kichik muvaffaqiyatlari uchun maqtang. Uni hech qachon boshqalar bilan taqqoslamang.  Ko‘pincha uzoqni ko‘ra olmaydigan ota-onalar o‘z farzandlarining qobiliyatlarini boshqa bola (do‘stining o‘g‘li, tanishining qizi va boshqalar) bilan taqqoslashni boshlaydilar, uning kamchiliklarini ko‘rsatadilar. Bunga ruxsat berilmaydi! Shunday qilib, o‘z-o‘zini hurmat qilish sezilarli darajada kamayadi va keyingi o‘rganish uchun motivatsiya yo‘qoladi. Siz faqat o‘z natijalarini yaxshilashga e’tibor qaratib, bolani o‘zi bilan solishtirishingiz mumkin.

Samimiy baholash farzandingiz uchun juda muhim. Uning ta’lim faoliyatida tez va yuqori natijalarni kutmang. Maktabning birinchi yilida bilim jarayoni shunday shakllanadiki, bolada maktabga qiziqish va mehr uyg‘otadi, baholar esa ikkinchi darajali bo‘ladi. Bundan tashqari, moslashish jarayonini yumshatish uchun boshlang‘ich maktabning 1-sinfida umuman rasmiy baholash bo‘lmasligi kerak, uyga vazifa esa minimal darajada beriladi.

Yashirin potensialni rivojlantirish ham esdan chiqmasin. Agar bola jamoatchilik e’tiborini yaxshi ko‘rsa, juda qiziquvchan bo‘lsa unda u o‘zini anglay oladigan eng munosib faoliyatni topishga arziydi. Bu sport, raqs, turli klublar bo‘lishi mumkin. Tabiiyki, qo‘shimcha darslar bola bilan kelishilgan bo‘lishi va dam olishga, shuningdek, asosiy maktab ta’limiga to‘sqinlik qilmasligi kerak.

Birinchi sinf o‘quvchisi uchun eng yaxshi mukofot o‘yinchoqlar va shirinliklar emas (ular o‘rtacha darajada ta’minlanishi kerak va maktabda yoki xatti-harakatlarda yaxshi natijalar uchun to‘lov sifatida emas), balki ochiq muloqot va maqtovdir.

Xo‘sh, bolaning maktabga to‘liq moslashganini qanday bilish mumkin? Avvalo, unga e’tibor bering! Bola maktabga borishdan zavqlanadi, u sinfda bo‘lishning barcha jihatlari, kichik g‘alabalari va muvaffaqiyatsizliklari haqida katta zavq bilan gapiradi.

U yaxshi uxlaydi, quvnoq, faol, qiziquvchan, turli xil noxushliklardan shikoyat qilmaydi va kamdan-kam hollarda kasal bo‘ladi.

Farzandingizning maktabga moslashganligi – u mustaqil ravishda kiyinadi va o‘zgaradi (uyda ham, maktabda ham), ta’lim muassasasidagi oshxona va hojatxonaga muammosiz boradi va kerak bo‘lganda o‘qituvchilardan yordam so‘rashi mumkin.

U sinfda do‘stlar orttiradi, ularning ismi va umumiy qiziqishlarini ham biladi.

Eng muhimi o‘qituvchilarga ijobiy munosabatda bo‘ladi va bog‘chaga qaytish taklifiga qat’iy rad javobini beradi.