Hozirgi yosh avlod bilmas, ammo katta avlod vakillari yaxshi eslaydi. 1986-yilning  23-sentyabr kuni AQSh prezidentining  Vashingtondagi Oq uy qarorgohi  oldidagi maysazorda (aytib qo‘yay bu maysazorda har kim bemalol yurishi mumkin, 2019-yil Jalolbek Yo‘ldoshbekov, Rustam Jabborov bilan birga bu yerda bo‘lganmiz, bir yalong‘och devonaning skameykada yotvolib baqir-chaqir qilgani hamon ko‘z oldimda) astrofizik Charlz Xayder ochlik e’lon qildi. 

O‘sha yillari  Moskva va Vashington o‘rtasidagi aloqalar iliqlasha boshlagan edi. Ammo kimlargadir bu narsa yoqmasdi. Shu sababli aksilamerika targ‘ibotchilari aloqalar iliqlashmasligi uchun rosa harakat qildi. Genrix Borovik «Beshinchi avenyudagi Inson» («Chelovek s Pyatoy avenyu») deb nomlangan filmni suratga oldi. Unda ishsiz qolgani oqibatida ochlik e’lon qilgan  Djozef Mauri amerika dahshatli hayoti haqida sovet jurnalistiga so‘zlab beradi. Suhbatda oddiy amerikaliklarning  qashshoqligi, ko‘chalarga to‘lib ketgan uysizlar haqida  hikoya qilinadi.

23-sentyabr kuni Oq uy qarshisidagi  Lafayet-parkda qo‘nim topgan «Doktor Xayder» ochlik e’lon qiladi va prezident  Ronald Reygandan  qurollanish poygasini to‘xatishni,  yadro kallaklarini yo‘q qilishni, xalqaro masalalarda kuch ishlatish siyosatidan voz kechishga chaqiradi. Aks xolda Rojdestvo bayrami arafasida xalok bo‘lishi bilan po‘pisa qiladi. Prezident Reygan  bechoraga e’tibor qaratmaydi.  Unga shunchaki  Vashingtondagi daydilardan biri sifatida qaraydi. Aytib qo‘yay bu erkakning bo‘yi   188 santimetr, vazni 135 kilogramm edi. Bularni nimaga yozayapman. Tahlilchilar uning ochlik e’lon qilishi foyda berganini aytishadi (u yetti oyda 45 kilogramm vazn tashladi). Aslida ham shifokorlar doktor Xayderga ortiqcha vazndan holos bo‘lish uchun parhez (diyeta)ga rioya qilishini maslahat bergan edi.  Shu sababli ham  u bir o‘q bilan ikkita quyonni urishni lozim ko‘rdi, parhezga o‘tirishni tinchlik uchun kurashga bog‘lab yubordi.  Ta’kidlab o‘tganimizdek prezident Reygan ham, amerika OAV ham unga ahamiyat bermadi.  Chunki AQSh erkin mamlakat: har kim hohlagan ishini qilishi mumkin. 

Doktor Xayderni SSSR Davlat teleradio kompaniyasining Vashingtondagi muxbiri Vladimir Dunayev «kashf qildi». Uning amerikalik tinchlik himoyachisi haqidagi  lavhasi deyarli har kuni namoyish qilinardi. Sovet kishilari  soqolli «doktor Xayder» hayotiga qiziqqanligi bois ham har kuni soat 21.00da «Vremya» ko‘rsatuvini kutishardi. Keyinchalik ma’lum bo‘lishicha,  Dunayev doktor Xayderning oldiga har kuni boravermay, bir borishda bir nechta libos kiydirib besh-oltita lavha tayyorlab kelar ekan.

Sovet Ittifoqi mehnatkashlari, xatto talaba va o‘quvchilar  ham  doktor Xayderga  rahmlari kelar va ochlikni to‘xtatishi haqida maktublar yozishardi. Mixail Gorbachev esa Xayderga murojjat qilib, SSSRga kelib ishlashni taklif qildi. Gorbachevning baxtiga doktor Xayder  SSSRga kelishni istamadi.

Rojdestvaga ikki hafta qolganida  Xayder fikrini o‘zgartirganini, Rojdestva kuni emas Yangi yilda o‘lishga qaror qilganini aytdi.  Ammo Yangi yilda ham o‘lmadi. Gorbachevning  murojaatidan so‘ngina Amerika OAV «Doktor Xayder» bilan qiziqib qoldi. The Washington Post gazetasi shifokorlar bilan  maslahatlashdi. Mutaxassislarning fikricha, agar Xayder faqat suv, gohida dengiz tuzini ichgan taqdirda ham allaqachon o‘lib ketgan bo‘lishi kerakligini aytishdi.   Demak u vitaminlar va mevalar sharbatini qabul qilib turgan. Doktor Xayder kechqurun ovqatlanish uchun yaqin atrofdagi  cherkovga borib turishi mumkinligi haqida mish-mishlar paydo bo‘ldi. Umumiy hisobda Xayder 218 kun  ochlik e’lon qildi(ochlik 1987-yil mayigacha davom etdi). Shifokorlar buning imkoni yo‘qligini aytib kelishadi.  Chunki u ochlikni to‘xtatganidan keyin to‘yib ovqatlangani sir emas. «Yetti oylik ochlikdan so‘ng to‘yib ovqatlangan kishi yorilib o‘lishi aniq», deydi shifokorlar. 

Aqlli insonlar Sovet Ittifoqining o‘zida ham Xayder ustidan kula boshladi.  O‘sha yillari ruschada aytilgan «Xayder bil, Xayder yest, Xayder budet yest» so‘z o‘yini o‘zbekchaga tarjima qilinsa mag‘zini yo‘qotadi,

Doktor Xayder ochlikdan so‘ng siyosiy dividend to‘play boshladi. U AQSh  prezidentligiga nomzodini qo‘ymoqchi bo‘ldi, ammo 1988 yilgi saylovda birorta ham ovoz olmadi. Chunki amerikaliklar yolg‘onchilarni kechirishmaydi. Hatto Sovet Ittifoqi bilan ham urishib qoldi. Targ‘ibotchilar va OAVga yuqoridan amerikalik tinchlik himoyachisini unutish borasida topshiriq keldi.
  

90-yillar so‘ngida Xayder yana bir bor ochlik e’lon qildi. Ammo bu gal hech kim unga e’tibor bermadi.  Xotini va farzandlari undan yuz o‘girdi. U 2004-yil 74 yoshida Qariyalar uyida vafot etdi.

U uddaburonlik qila olmadi. Chunki siyosat maydoniga intiladigan  har bir shaxs ortida   bilimdon prodyuser turishi kerakligini u anglab yetmagan edi.

Sharofiddin To‘laganov