Олимларнинг таъкидлашича, инсоният тарихидаги энг биринчи урушлардан бири иқлим ўзгариши билан боғлиқ бўлиши мумкин. Улар Нил водийсида топилган қолдиқларни ўрганиб чиқиб, шундай хулосага келишди, деб ёзади Scientific Report.

Ўтган асрнинг 60-йилларида Жебел Саҳаб деб номланган жойда 61 кишининг скелетлари топилганди. Қабрлар 13 минг йиллик деб тахмин қилинган — бу Миср қироллиги вужудга келиши ва пирамидалар қурилишидан анча олдин пайдо бўлган.

Суякларга жиддий зарар етган. Экспертлар найза ва ўқ каби санчилувчи қуроллардан кўплаб жароҳат изларини топишган.

Узоқ вақтгача бу одамлар тарихдаги биринчи уюштирилган жанг қурбони бўлган деб келинган. Aммо янги тадқиқот муаллифлари ушбу назарияни шубҳа остига қўйишди.

Олимлар сўнгги илмий усуллардан фойдаланган ҳолда қолдиқларни қайта кўриб чиқдилар ва одамлар бир неча жангда, аммо турли вақтларда ўлганлигини аниқладилар.

«Эҳтимол, улар бир неча йил давом этган вақти-вақти билан ва такрорланувчи зўравонлик пайтида ўлдирилган бўлиши мумкин», — дея таъкидлашди муаллифлар.

Суякларда битган ва битмаган жароҳат излари бор — бу одамлар ҳаёти давомида мунтазам равишда зўравонликка дуч келганлигининг далили. Бундан ташқари, эркаклар, аёллар ва болалар бир хил азоб чекишган. Баъзиларининг суякларига тош қурол тангачалари ёпишиб қолган.

Олимларнинг таъкидлашича, «аёлларнинг билаги, эркакларнинг еса қўллари кўпроқ синган». Бу улар яқин жанг пайтида ўзларини ҳимоя қилишга уринганини англатади. Болаларда кўпроқ тўмтоқ буюм билан етказилган бош жароҳатлари аниқланган.

Радиоуглерод саналаш скелетлар 13400 йиллик эканлигини тасдиқлади. Шунга кўра Жебел Саҳаб дунёдаги энг қадимги қабристон ва шахслараро зўравонликнинг намунаси ҳисобланади.

Узоқ давом этган урушга, эҳтимол, иқлим ва атроф-муҳит ўзгариши сабаб бўлгандир. Тахминан шу даврда охирги музлик даври тугаган. Нил водийсида қаттиқ қурғоқчилик бошланиб, одамларни сув ва бошқа манбалардан фойдаланиш учун курашишга мажбур қилган.