Bugun jamiyatimiz «Tashabbusli budjet» orqali o‘z hayotini o‘zgartirish imkoniga ega bo‘layotgan bir paytda, har bir so‘mning qayerga va qanday sarflanayotgani haqida xabardor bo‘lish fuqarolar uchun ham huquq, ham mas’uliyat hisoblanadi.

Vaholanki, xalq qo‘llagan loyiha xalqning puli va u omonatdir. Shuning uchun ham eng oddiy ko‘cha chirog‘idan tortib, yo‘l, elektr infratuzilmasigacha har bir qurilish, har bir xarid ortida shaffoflik, ochiqlik va javobgarlik turishi lozim. Lekin shunday paytlar bo‘ladiki, jamoatchilik o‘rtasida paydo bo‘lgan savollar butun jarayonga soya solishi mumkin.

«Shaffof qurilish»mi, «Milliy do‘kon»?

Qishloq infratuzilmasi uchun ajratilgan salkam 1,5 milliard so‘m mablag‘ evaziga nega ishlar sifatsiz bajarilgan? Nega uskunalar sun’iy ravishda oshirilgan narxlarda xarid qilingan? Tungi chiroqlardan nega darak yo‘q?! 35 mm o‘rnida 22 mm.li kabellarning o‘rnatilishi qishloq uchun xavfli tajriba emasmi? Qurilish tashkiloti va obodonlashtirishdagi kamchiliklarni mas’ullar tan oladimi?..

Buxoro viloyati Kogon tumani «Niyozhoji» MFYdagi Kurjan qishlog‘i ko‘chalarida tungi yoritish chiroqlari o‘rnatish, havo kabellari o‘tkazish va elektr infratuzilmasiga oid loyiha atrofida ayni shunday savollar ortmoqda. Gap shundaki, murojaatda loyiha doirasidagi zarur material va uskunalar elektron tender orqali emas, balki, «Milliy do‘kon» orqali xarid qilingani aytiladi. Agar aholining ushbu da’volari tasdiqlansa, bu, nafaqat, qonunbuzarlik, balki, ochiq budjetga bo‘lgan ishonchning buzilishiga ham olib kelishi, ehtimol.

Aytish joizki, shaffof qurilish, elektron tender va ochiq xarid yuzasidan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining  2022 yil 7 apreldagi 197-sonli, 2023 yil 10 apreldagi 117- sonli qarorlari, shuningdek, Senat Kengashining 2024 yil 30 yanvardagi 666-IV-sonli qarorida loyihalar ustidan jamoatchilik nazorati, tanlovlar va elektron tenderlarning faol, ochiq va inson omilisiz tarzda amalga oshirilishi qat’iy belgilab qo‘yilgan.

Loyiha tashabbuskori, fuqaro Sa’dullo Ergashevning bildirishicha, 2025 yil 26 martdagi tuman Kengashining VII-06-34-2-36-K/25-sonli qaroriga muvofiq, «Niyozhoji» MFY, Kurjan qishlog‘i infratuzilmasini yaxshilash maqsadida 5 dona 250 kVt transformator,  200 ta simyog‘och,  12 000 metr SIP kabel, 200 ta quyosh panelli tungi chiroqlarni o‘rnatish loyihasi «Tashabbusli budjet» asosida g‘olib deb topilgan. Loyihaning moliyaviy qiymati 1 milliard 495 million so‘m etib belgilangan (ID: 050370044013). Mablag‘lar tuman obodonlashtirish boshqarmasi shaxsiy g‘azna hisob varag‘iga o‘z vaqtida o‘tkazilgan.

Ekspertizaga murojaat qilindi

«Mablag‘lar o‘z vaqtida o‘tkazilgan bo‘lsa-da, ishni yakunlash muddatlari kechikmoqda. O‘rtaga tashlayotgan savollarimizga amaldorlar tomonidan javoblar cho‘zilmoqda. Eng achinarlisi, xarid jarayonlarida «Shaffof qurilish» qoidalariga amal qilinmagan. Yetmaganiga, qurilish tashkiloti biz bilan muloqotda tungi chiroqlar o‘rnatilmasligini va unga «openbudjet» uchun ajratilgan pullar yetmay qolganini ro‘kach qildi. Bu o‘z-o‘zidan hafsalamizni pir qilmay qo‘ymadi. Shundan so‘ng shuncha yirik miqdordagi mablag‘ va aynan, loyihaga ko‘ra, o‘rnatilishi kerak bo‘lgan 200 ta quyosh panelli tungi chiroqlarga mablag‘ qanday yetishmasligi mumkinligi bizni xavotirga sola boshladi. Va bunga haqli ravishda o‘z huquqimizdan foydalangan holda, xarid qilingan mahsulotlarning asl narxi qancha ekanini aniqlashga kirishdik. Bu yuzasidan O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi huzuridagi Hadicha Sulaymonova  nomidagi sud ekspertiza markazi Buxoro viloyati bo‘limiga rasman murojaat qildik», – deydi loyiha tashabbuskori.

Taqdim etilgan va arizada ko‘rsatilgan tovar moddiy boyliklarning texnik parametrlari, ularning nomlari va ko‘rsatkichlari ko‘rsatib o‘tilgan. Sud ekspertiza markazining Buxoro viloyati bo‘limi ham murojaatchilar savollari bo‘yicha tovarlarning haqiqiy bozor narxlari kanchalik haqqoniy ekani yuzasidan o‘z xulosalarini taqdim etgan.

Ma’lumot o‘rnida: Bu haqda O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va moliya vazirligi Buxoro viloyati iqtisodiyot va moliya boshqarmasi Kogon tuman Iqtisodiyot va moliya bo‘limi tomonidan Xalq deputatlari Kogon tumani Kengashi raisi, ichki komissiya rahbariga, Kogon tuman prokuroriga hamda Kogon tuman Obodonlashtirish boshqarmasi boshlig‘iga joriy yilning 13 avgust kuni 02-32/151-sonli xat chiqarilgan.

Aholi: «35 mm kabel o‘rniga 22 mm tortishgan...»

«Transformatorlar 92 million so‘mga baholanib, xarid qilingan. Sud ekspertiza markazi xulosasiga ko‘ra, ushbu transformatorning o‘rtacha bozor narxi 61 880 694,6 so‘mga baholab berildi. Bu xalqning puli, xalqning omonati. Yana bir og‘riqli joyiga to‘xtaladigan bo‘lsam, tranformatorlarga 35 mm kVtli izolyasiyalangan tok o‘tkazuvchi havo kabellari tortilishi o‘rniga 22 mm kVtli kabellari tortilgan. Shaxsan o‘zim ushbu kabellarning tok o‘tkazuvchanligini tekshirib ko‘rdim», – so‘zida davom etadi suhbatdosh.

Ma’lum bo‘lishicha, salkam bir oycha ilgari bu haqda Kogon tumani hokimi hamda Kogon tumani prokuroriga ham bildirilgan.

«So‘zim isboti sifatida asl holatni isbotlovchi 35 mm kVtli izolyasiyalangan tok o‘tkazuvchi havo kabellari hamda 22 mm kVtli kabellar bilan shaxsan ular qabuliga ham kirdik. Ammo, hech qanday javob bo‘lmadi, e’tiborsiz qoldirildi. Natija bo‘lmagandan keyin OAV vakillariga murojaat qilishimizga to‘g‘ri keldi», – deydi loyiha tashabbuskori.

Aholining aytishicha, qishloqda amalga oshirilayotgan obodonlashtirish ishlari talay. Yo‘llar ta’mirlangan, ayrim infratuzilma ob’yektlari yangilangan. Buning ortida qishloqning faol aholisi va yoshlarning tashabbusi va mehnati bor. Biroq, ularning so‘ziga ko‘ra, «Tashabbusli budjet» doirasida bajarilayotgan ayrim ishlar borki, ulardan aholi orasida norozilik kayfiyati ko‘zga tashlanmoqda. Joriy yilning 21 martida «Tashabbusli budjet»da g‘olib bo‘lgan bo‘lsa-da, 1 dekabr holatida ham ishlar to‘liq yakunlanmagan.

Odamlar loyiha doirasida qishloqqa o‘rnatilishi lozim bo‘lgan transformatorlarning arzon narxda xarid qilingani, ammo hujjatlarda qimmat narxda qayd etilganini vaj qilishdi.  Shu bilan birga, kabellar tortilishi aytilgan bo‘lsa-da, loyihada belgilanganidan past quvvatli, sifat darajasi shubhali kabellar o‘rnatilganini aytishmoqda.

«Achinarli bir holatga o‘z ko‘zimiz bilan guvoh bo‘ldik. Simyog‘ochlar traktorlar yordamida qishloq ko‘chalari bo‘ylab sudrab keltirildi. Yap-yangi simyog‘ochlarning qanchasi sinib, qanchasi shikastlandi. Shunday holatda o‘rnatildi. Yana bir masala: simyog‘ochlar hali o‘rnatilmay turib, «mendan ketguncha» qabilida chala va pala-partish bo‘yoqlanib, ustiga-ustak, bo‘yoqlari qurimay turib, o‘sha paytning o‘zida chuqurlar kovlanib, o‘rnatildi. Soha mutaxassisi jalb etilgan emas! Buni qanday izohlash mumkin?!» – deydi fuqarolardan biri.

Shunga qaramasdan, yangi simyog‘ochlar ham o‘rnatilib, elektr simlari o‘tkazilgan. Eski va yangi simyog‘ochlarga ulangan elektr simlarining o‘zaro kesishuvi yuqorida xuddi o‘rgimchak uyasi ko‘rinishini namoyon etgan. Yetmaganiga yangi simyog‘ochlar elektr simlarining nosoz va texnik qoidalarga rioya qilinmagan tartibda o‘tkazilgani odamlar hayoti uchun xatar va xavfni keltirib chiqarmasligiga kafolat yo‘q.

«O‘zingiz o‘ylab ko‘ring, eski simyog‘ochlar o‘rniga yangilari o‘rnatilib, sifatsiz kabellar tortilishidan xalqqa nima naf? Asosiy maqsad tungi yoritish tizimini to‘liq barpo etish va sifatli elektr ta’minotini ta’minlash emasmidi? Kechqurunlari qishlog‘imiz qop-qorong‘u. Zim-ziyo ko‘chalarda necha bor bolalarimiz ariqqa tushib ketgan holatlar ham bo‘ldi. Ko‘nglimizga botmaydigan ishlar bo‘lyapti-da», – deydi 75 yoshli otaxon Mustaqim Mardonov.

Ma’lum bo‘lishicha, transformator o‘rnatilgandan so‘ng tok o‘tkazuvchi kabellar tortilayotgan vaqtda qurilish tashkiloti xodimlari aholi tomonidan ogohlantirilgan. Kabellarni tajribali elektriklar o‘rnatishi shartligi aytilgan. Biroq, bunga e’tibor qaratilmagan.

Obodonlashtirish boshqarmasi mutaxassisi: «Prezident qarorlari buzilgan...»

Holat yuzasidan jurnalistik surishtiruv o‘tkazilayotgan bir jarayonda mas’ul idora, tashkilotlar vakillari yetib kelishdi. Aholi bilan muloqot o‘rnatildi. Fuqarolar va mas’ullar o‘rtasida yuzaga kelgan bahslarda mas’ullar barcha muammoli masalalarni  qayta ko‘rib chiqilishi va ularning bartaraf etilishini aytish bilan cheklanishdi.

Kogon tuman Obodonlashtirish boshqarmasi bosh muhandisi Jamshid Karimov esa ushbu loyihaga doir amallarning o‘lda-jo‘lda olib borilayotganiga avval boshidan qarshi ekanini bildirdi. Loyihani «Shaffof qurilish» tizimi orqali qaytadan o‘tkazish eng to‘g‘ri yo‘l ekanini ta’kidladi.

«Bu loyihani boshidan bekor qilish kerak. Quruvchi tashkilot kelib, belgilangan kabelni o‘rnatib beradimi, boshqami, u, baribir, endi noqonuniy sanaladi. Prezident qarorlari buzilgan. Afsuski, qaytadan tashkil etishga to‘g‘ri kelib qolgan taqdirda ham jabr ko‘radigan bu yana xalq. Xalqni intiq kutgan vaqti, yetmaganiga buyog‘iga ob-havoning namgarchiligi... O‘ylamay tashlangan qadam oqibati bu!» – dedi u asabiylashgan ko‘yi.

Qishloq aholisi o‘rtasida elektr infratuzilmasini yangilash bo‘yicha olib borilgan ishlar atrofida tortishuvlar yuzaga keldi. Ayniqsa, transformator va kabellar sifati, shuningdek, tungi yoritish tizimi o‘rnatilmagani yuzasidan berilgan savollar mutasaddilardan aniq javob talab qilmoqda.

Qurilish tashkiloti ayblovlarni rad etmoqda

Mas’ul tomon sifatida ko‘rsatilgan «Mirzabek Stroy Montaj» qurilish korxonasi rahbari A’zam Nuriddinov ayblovlarni rad etmoqda.

«Ko‘cha chiroqlarini o‘rnatish bizning shartnomamizda, umuman, yo‘q. Kabellarga kelsak, zavodga pul ko‘chirilib, rasmiy ravishda xarid qilingan. Barcha sertifikatlar bor. Men bu mahsulotlarni o‘zim, uyimda ishlab chiqarmaganman, zavod nima ishlab chiqarsa, o‘sha keladi. Tegishli tashkilot o‘lchab, xulosa beradi», – dedi u.

Aholi esa kabellar loyihada ko‘rsatilganidan past quvvatli ekanini ta’kidlamoqda.

«Shuni aniqlash uchun tegishli tashkilotga ariza berilgan. Xulosani o‘sha aytadi. Asosiysi, men hali bu ob’yektdan bir tiyin ham olmaganman», – deya javob berdi qurilish rahbari.

Uning ta’kidlashicha, elektron savdoda narxlar mustaqil shakllanadi.

«Elektron savdoda inson omili yo‘q. Bank 92 million ajratgan bo‘lsa, demak, bozorda 98, 100, 102 million so‘mlik takliflar bo‘lgan. Eng arzonini yetkazib beraman, degan sifatda men tanlanganman», – dedi A’zam Nuriddinov.

Loyiha tashabbuskori Sa’dullo Ergashev esa «Elektron savdoga chiqqunicha, transformatorni allaqachon keltirib o‘rnatishgan edi», deydi.

Tuman Obodonlashtirish boshqarmasi bosh muhandisi Jamshid Karimov masalani keskin bayon qildi: «Birjada 92 million so‘mlik transformatorning o‘zi yo‘q. Eng baland narxi 62 million. Demak, har birining orasida, taxminan, 30 milliondan mablag‘ «o‘zlashtiriilgan». Qonun bo‘yicha bu ishlar tuman Obodonlashtirish bo‘limi tomonidan savdoga qo‘yilishi kerak edi», – deya daxldor idoralarni mas’uliyatga chaqira turib so‘zlaydi u. – Men bu jarayonda bevosita mutaxassis sifatida qatnashganman. Tuman hokimi qabuliga ham kirib, ayrim kamchiliklarni ko‘rsatganman. «Noto‘g‘ri ketayapsizlar, jarayon shaffof bo‘lishi kerak», – degan talabi qo‘yganman. Afsuski, hech kim e’tibor qilmadi. Natija esa mana, ziddiyatli vaziyatga yetib keldik».

Tuman Obodonlashtirish bo‘limi boshlig‘i o‘rinbosari Xurshid Do‘stov: «Agar loyiha-smetada ko‘rsatilgan narx boshqacha bo‘lgan bo‘lsa, bu bo‘yicha qurilish tashkiloti bilan savol-javob qilinadi. Ekspertiza xulosasida boshqa kabel keltirilgani qayd etilsa, javobgarlik mavjud. Aholi «Tashabbusli budjet»ga qanday talab qo‘ygan bo‘lsa, o‘sha talab to‘liq bajariladi. Va muammolar bartaraf qilinadi», – deya va’da berdi.

«Kamchilik bo‘lsa, ob’yekt qabul qilinmaydi»

Bahsu-munozaralarga sabab bo‘layotgan «Tashabbusli budjet» doirasidagi ushbu loyiha atrofida aholi bildirgan e’tirozlar borasida tuman hokimi o‘rinbosari Mahmud Shamsiyev bilan ham suhbatlashdik. Uning aytishicha, aholi ko‘targan har bir masala o‘rganilib, zarur tekshiruvlar o‘tkaziladi. Uning aytishicha, agar o‘rganishlar natijasida kamchiliklar tasdiqlansa, ob’yekt qabul komissiyasi tomonidan «qabul» qilinmaydi va qurilish tashkiloti ishni yakunlangan holda topshira olmaydi. Holat inspeksiya tomonidan tekshiriladi.

«Quruvchi qurilgan inshoot detallarini demontaj qilib ketishga haqli emas. Agar talab etilsa, barcha kamchiliklarni qaytadan bartaraf etishi shart. Xalqning puli ham, vaqti ham o‘yinchoq emas. Agar noqonuniy xatti-harakat kuzatilsa, u qonun oldida javob beradi», – dedi hokim o‘rinbosari.

Prokuratura: tekshiruvlar boshlangan

Murojaatchilarning so‘ziga ko‘ra, ular ushbu muammo bilan tuman prokuroriga ham murojaat qilingan, ammo yetarli e’tibor berilmagan.

Jurnalist Buxoro viloyati prokurori Ulug‘bek Hamdamov bilan telefon orqali bog‘langan. Viloyat prokurori ushbu masala yuzasidan allaqachon harakatlar boshlanganini ma’lum qilgan: «Bu juda dolzarb masala va unga e’tibor qaratmaslik mumkin emas. Tegishli topshiriqlar berilgan, ayni paytda ishlar izchil tarzda olib borilmoqda».

Bildirilishicha, haqiqatan ham loyiha uchun 1 495 000 000 so‘m mablag‘ Obodonlashtirish boshqarmasi hisob varag‘iga o‘tkazib berilgan.

Tahririyatga taqdim etilgan ma’lumotnomaga ko‘ra, Kogon tuman Obodonlashtirish boshqarmasi va «Mirzabek Stroy Montaj» MChJ o‘rtasida Tovar xom ashyo birjasining «Milliy do‘kon» platformasi orqali 241111144123704-lot bo‘yicha 07.08.2025 yilda 3550211-sonli umumiy qiymati 1 029 888 000 so‘mga «Noturar joy binolari» xarid qilish shartnomasi rasmiylashtirilgan. Shartnoma texnik parametrlarida bino va muassasalarda ko‘cha chiroqlarini o‘rnatish va montaj ishlarini bajarish, bajarilgan ishlarni dalolatnoma asosida topshirish belgilangan.

Kogon tuman Obodonlashtirish boshqarmasi va «Mirzabek Stroy Montaj» MChJ o‘rtasidagi umumiy qiymati 1 029 888 000 so‘mga «Noturar joy binolari» xarid qilish shartnomasi «Davlat xaridlari to‘g‘risida»gi Qonunning 46 va 49-moddasi talablariga hamda PQ-425-sonli qaror talablariga zid ravishda rasmiylashtirilgan.

Hozirgi kunda Kogon tumanidagi Kurjan qishlog‘ida bajarilgan ishlar yuzasidan tuman prokuraturasi tomonidan soha mutaxassislari jalb qilingan holda tekshirish harakatlari olib borilmoqda.

P/S: Ushbu holat yuzasidan Kogon tumani prokuraturasi tomonidan izchil sa’y-harakatlar olib borilayotgan bir vaqtda «Mirzabek Stroy Montaj» MChJ rahbarining «Ko‘cha chiroqlarini o‘rnatish bizning shartnomamizda, umuman, yo‘q», shuningdek, «Men bu mahsulotlarni o‘zim, uyimda ishlab chiqarmaganman, zavod nima ishlab chiqarsa, o‘sha keladi», – deya iddao qilgani taajjubli. Yuqorida aytilganidek, xalq qo‘llagan loyiha – xalqning puli va u omonatdir...

Kuzatamiz va mavzuga yana qaytamiz.

Laylo Hayitova