O‘zbekiston elektron ommaviy axborot vositalari milliy assotsiatsiyasi (O‘zEOAVMA) tomonidan tashkil etilgan «Davlat tashqi qarzi: qarz mablag‘larini sarflash yo‘nalishi va loyihalarning samaradorligi» mavzusida brifing bo‘lib o‘tdi.

Kun tartibidagi asosiy masala – O‘zbekiston Respublikasining tashqi davlat qarzini shakllantirish jarayoni, uning dinamikasi va tuzilishi, loyihalarni tanlash va moliyalashtirish, qarz mablag‘lari hisobidan amalga oshirilayotgan loyihalarning samaradorligini ta’minlashdan iborat bo‘ldi.

O‘zbekiston Respublikasining Moliya vaziri Timur Ishmetov ta’kidlashicha, davlat qarzi – bu har qanday davlatning, davlat iqtisodiy siyosatining ajralmas va muhim qismidir.

«Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, 2021 yil 1 yanvar holatiga ko‘ra davlat tashqi qarzining hajmi 21,1 mlrd. dollarni yoki YaIMning 36,5 foizini tashkil etdi. So‘nggi yillarda o‘sishga qaramay, xalqaro standartlarga muvofiq, mamlakatimizning davlat tashqi qarzi o‘rtacha darajada saqlanib qolmoqda. Davlat tomonidan olingan qarz mablag‘lari, asosan, iqtisodiyotning asosiy tarmoqlari – energetika, transport, muhandislik va kommunikatsiya, kimyo, ta’lim, qishloq xo‘jaligi va sog‘liqni saqlash sohalarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Xususan, 2020-yil so‘ngida elektr energiyasi sanoatiga 14,6 foiz yoki 3,1 mlrd. dollar, energetika sohasiga – 12,4 foiz yoki 2,6 mlrd. dollar, transport va transport infratuzilmasiga – 11,5 foiz yoki 2,4 mlrd. dollar, uy-joy kommunal xo‘jaligiga 9,4 foiz yoki 2 mlrd. dollar” – deb ta’kidladi Ishmetov.

Tadbir davomida asosiy kreditorlar nomi ham aniqlandi. Qarz mablag‘larini yetkazib beradigan xalqaro tashkilotlar orasida – Osiyo taraqqiyot banki (5 mlrd. AQSh dollari), Jahon banki (3,7 mlrd. AQSh dollari), Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi, Xitoy Eksimbank va Xitoy davlat taraqqiyot banki va boshqalar (har biri 2 mlrd. AQSh dollari), Xalqaro investorlar (1,7 mlrd. AQSh dollari), Islom taraqqiyot banki (0,9 mlrd. AQSh dollari), Yaponiya xalqaro hamkorlik banki va boshqalar (0,4 mlrd. AQSh dollari) o‘rin olgan.

Moliya vazirligi tomonidan islohotlarni amalga oshirish maqsadida budjetni qo‘llab-quvvatlash uchun mablag‘ ajratdi. Budjet kamomadini moliyalashtirish va qoplash bilan bog‘liq xarajatlar moddalari, shuningdek Moliya vazirligi huzuridagi koronavirus infeksiyasining oqibatlariga qarshi kurashish uchun inqirozga qarshi fondni moliyalashtirish uchun jami – 3,7 mlrd. AQSh dollari ajratildi.

Brifingda davlat qarzi hisobidan moliyalashtiriladigan yirik infratuzilma loyihalari ham nomlandi.

Elektr energetikasi va neft-gaz sanoatiga olingan kreditlar bo‘yicha talab katta. Tadbirda ta’kidlanishicha, joriy yilning yanvar oyiga qadar ushbu ikki sohani rivojlantirishga 3,1 va 2,6 mlrd. dollar ajratilgan. Masalan, Navoiy IYeSda quvvati 650 MVt bo‘lgan uchinchi kombinatsiyalangan sikl stansiyasining qurilishi (2020 yil – 650 mln. dollar), bu elektr energiyasini ishlab chiqarishni taxminan 6–7 foizga oshiradi. «Talimarjon IYeSning umumiy quvvati 900 MVt bo‘lgan qo‘shma siklli elektr stansiyalari bilan kengaytirish uchun OTBdan 1,320 mlrd. AQSh dollari miqdorida qarz mablag‘lari jalb qilindi. Ular to‘liq ishga tushirilganda Qashqadaryo viloyatining elektr energiyasini to‘liq (123%) hamda qolgan 23 foizni qo‘shni viloyatlarga qo‘shimcha tarqatish bilan ta’minlaydi. Umumiy quvvati 900 MVt bo‘lgan To‘raqo‘rg‘on IYeSini qurish uchun Yaponiya xalqaro hamkorlik agentligi tomonidan ajratilgan 1,95 mlrd. AQSh dollari miqdoridagi kredit mablag‘lari Farg‘ona, Andijon va Namangan viloyatlarining qariyb 40 foizini elektr energiyasi bilan ta’minladi, – dedi Energetika vaziri o‘rinbosari Sherzod Xo‘jayev.

Suv ta’minoti sohasini oltita xalqaro moliya institutlari birdan qo‘llab-quvvatladilar.

Mamlakatda, ayniqsa, mamlakatning chekka hududlarida suv ta’minoti dolzarb muammo bo‘lib qolmoqda. «Qashqadaryo viloyatida 176,6 km uzunlikdagi qurilish va 110,2 km suv ta’minoti tarmoqlarini rekonstruksiya qilish, shuningdek 4 ta suv taqsimlash inshootlarini rekonstruksiya qilish uchun 51 mln. dollar mablag‘ ajratildi. Natijada markazlashtirilgan ichimlik suvi ta’minoti bilan ta’minlangan aholi soni 114 ming kishiga ko‘payadi», – dedi «O‘zsuvtaminot” AJ Boshqaruvi raisi Sohib Sayfnazarov.

Transport va transport infratuzilmasini rivojlantirish uchun 2,4 mlrd. dollar ajratildi. Transport vazirligi tomonidan amalga oshirilgan yirik loyihalardan biri Termiz-Sayrob yo‘lining uzunligi 100 km boְ’lganligi edi. «Qarzga olingan mablag‘larning umumiy qiymati 134,02 mln. AQSh dollarini tashkil etdi. Loyihani amalga oshirish uchun OTB mablag‘lari jalb qilindi. Saqlangan mablag‘ evaziga ushbu avtomagistralga qo‘shimcha yo‘llarni rekonstruksiya qilish va qurish amalga oshirildi», – dedi Transport vaziri o‘rinbosari Jasur Choriyev.

Brifingda bir qator vazirlik idoralar qatori “O‘zkimyosanoat” AJ Boshqaruv raisi J.Mirzamaxmudov so‘zga chiqib, kimyo sanoatini rivojlantirish uchun davlatning tashqi qarzi hisobidan ajratilgan mablag‘lardan samarali foydalanish bo‘yicha amalga oshirilgan ishlar to‘g‘risida ma’lumot berdi. Jumladan, “O‘zkimyosanoat” AJ tizimi korxonalarida tashqi qarz mablag‘larni jalb qilish hisobiga umumiy qiymati 2,4 mlrd. dollarga teng bo‘lgan 7 ta investitsion loyiha amalga oshirilganligi ta’kidlab o‘tildi.

Loyihalarni amalga oshirilishi hisobiga 5743 ta yangi ish o‘rni yaratildi, 636 mln. dollar mahsulotlar ishlab chiqarildi, 384,5 mln. dollar mahsulotlar eksportga yo‘naltirildi hamda 104 mln. dollar soliq to‘lovlari to‘lab berildi.

Suveren xalqaro obligatsiyalarni milliy valyutada joylashtirishdan olingan daromad 2 trln. so‘mni tashkil etdi, BMTning Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishishga qaratilgan loyihalarni moliyalashtirish to‘g‘risida qaror qabul qilindi.

«Bu yil 25 ta yangi qurish va rekonstruksiya qilish rejalashtirilgan 429,7 mlrd. so‘mlik 21 ta joriy maktablar, 197,7 mlrd. so‘mni sog‘liqni saqlashga, ushbu mablag‘lardan 3 ta yangi bino qurish va mavjud 14 ta tibbiyot muassasasini rekonstruksiya qilish uchun sarflash rejalashtirilgan. Ajratilgan 126 mlrd. so‘mdan 200 km dan ortiq suv ta’minoti tarmoqlari va inshootlari qurildi. Yo‘l infratuzilmasini rivojlantirish, 300 km dan ortiq yo‘llarni qurish, rekonstruksiya qilish va ta’mirlash uchun – 1096,7 mlrd. Shuningdek, og‘ir ijtimoiy vaziyatga tushib qolgan ayollar va oilalarga, nogiron ayollarga moddiy yordam ko‘rsatish, oila, onalik va bolalik institutini qo‘llab-quvvatlash, ayollarga tadbirkorlikni rivojlantirish uchun imtiyozli kreditlar berish, ishsizlik nafaqalarini to‘lash uchun atigi 149,8 mlrd.» – dedi Davlat ichki va tashqi qarz departamenti direktori Jasur Qarshiboyev.

Tadbirda ta’kidlanishicha, O‘zbekiston tashqi qarz mablag‘larini jalb qilishda konservativ yondashuv va xatarlarni boshqarish prinsiplariga amal qiladi. Xususan, IFI va IPFOlardan jalb qilingan qarz mablag‘lari hajmi 19,3 mlrd. dollarni tashkil etdi, uzoq muddatli (30 yilgacha) va imtiyozli foiz stavkalari bilan ta’minlandi. Moliya vaziri T. Ishmetov imzolangan kredit shartnomalarining hajmi yil sayin kamayib borishini ta’kidladi: agar 2019-yilda qariyb 9 mlrd. AQSh dollari jalb qilingan bo‘lsa, demak 2020-yilda bu ko‘rsatkich 5,3 ni tashkil etgan. Joriy yil uchun belgilangan limit 5 mlrd. AQSh dollarini tashkil etadi.