Xabaringiz bor, 11-12 dekabr kunlari Toshkentda «Jadidlar: milliy o‘zlik, istiqlol va davlatchilik g‘oyalari» mavzusidagi xalqaro anjuman bo‘lib o‘tmoqda.
Anjumanning birinchi kunida O‘zbekiston Prezidenti yordamchisi Saida Mirziyoyeva so‘zga chiqib xotin-qizlarni, qat’iyatli, ilm-ma’rifatli, faol bo‘lishga chaqirdi: «Fitrat aytganidek, o‘zbek xotin-qizlari millat onalaridir. Ular tarbiya, ilm olishlari lozim, hamda axloq va bilimlarini kamolga yetkazishlari zarur. Men ta’lim olish uchun Yevropaga borgan, o‘z yurtiga qaytgach nohaq ayblovlar bilan qiynoqqa solingan, turli azob va sinovlarga qaramay ruhi sinmagan, jadidlar izdoshi Maryam Sultonmurodovani eslab o‘tmoqchiman. Uning matonati, qat’iyati, boshiga qanday og‘ir kunlar tushmasin hayotini Vatan va millat xizmatiga bag‘ishlagani barchamizga ibrat maktabi bo‘la oladi.

foto: arxiv

Bugun shu fursatdan foydalanib barcha xotin-qizlarimizni hayotda faol bo‘lishga, bilim olishga, o‘z ustilarida ishlashga, Maryam kabi hech narsadan qo‘rqmay aniq maqsad sari harakat qilishga chaqiraman».
Shuningdek, Saida Mirziyoyeva jadid bobolarimizning yana bir ezgu maqsadi til va adabiyotga e’tibori katta bo‘lganliklarini yodga oldi: «Bugun men juda dolzarb masalaga to‘xtalishni istardim. O‘tgan yillar davomida milliy alifboni isloh qilish masalasida ko‘plab fikrlar tinglandi, qizg‘in bahslar olib borildi. Ammo bir to‘xtamga kelinmadi. Bir misolga e’tiboringizni qaratsam, lotin yozuviga asoslangan alifbomizda hatto Vatanimiz nomi ham siz monitorda ko‘rib turganingizdek, turli joylarda turlicha yozilmoqda. Endi sizga savol bermoqchiman, monitorda O‘zbekiston so‘zining qaysi shakli to‘g‘ri?

Ko‘rib turganingizdek, bir qarashda oddiy tuyulgan imlo belgisi butun boshli davlat va millatning nomi xato yozilishiga sabab bo‘lmoqda. Men buni tuzatish zarur bo‘lgan holat deb bilaman. Biz bunday masalalarda hadeb bahslashavermay, tezroq qaror qabul qilishimiz, yo‘l qo‘yilgan bu jiddiy xatoni zudlik bilan tuzatishimiz muhim deb hisoblayman. Chunki gap bizning millatimiz, g‘ururimiz, yurtimiz nomi haqida ketyapti. To‘g‘ri, alifbo islohoti, bahslar, tortishuvlar, ko‘zda tutilmagan moliyaviy xarajatlarni keltirib chiqarishi mumkin. Lekin yana bir bor ta’kidlayman, gap Vatan va millat nomini to‘g‘ri yozish haqida ketar ekan, bunday bahs va tortishuvlarni bas qilishimiz, alifbodagi ayrim o‘zgarishlarni joriy etishimiz va shu bilan alifbo masalasiga qat’iy nuqta qo‘yishimiz zarur, deb hisoblayman.»
Ilmiy konferensiyada AQSh, Yaponiya, Niderlandiya, Turkiya, Ozarbayjon, Qirg‘iziston, Qozog‘iston kabi boshqa davlatlardan qatnashayotgan tadqiqotchi va olimlarning ma’ruzalari jadidlar harakatining boshqa qirralarini ham ochib berdi. Ya’ni, jadidlar harakati faqat O‘rta Osiyoda emas, balki butun dunyo olimlari e’tiboriga tushgan va qiziqish hamon katta.
– Men ilk marta jadidlar haqida 1970-yili O‘rta Osiyo tarixini o‘qish orqali xabar topganman, – deydi yaponiyalik tarixchi olim Xisao Komatsu bizga turk tilida intervyu berarkan. – Ammo Yaponiyada jadidlar haqida birorta kitob topolmadim. Shundan so‘ng jadidchilik harakatini o‘rganish maqsadida Turkiyaga o‘qishga keldim. Va bu yerda tarixchi olim Temur Xo‘jao‘g‘li bilan tanishdim. O‘rganish va izlanishlarim natijasida jadidlar hayotiga oid «Markaziy Osiyo inqilobi: jadidlar portreti» kitobini yozdim. Bu kitobda Mahmudxo‘ja Behbudiy, Munavvarqori Abdurashidxonov, Fitrat va Cho‘lponning hayoti va faoliyati haqida izlanishlarim bor.

Buxoro xalq sho‘ro jumhuriyatini boshqarib so‘ng qatag‘onga uchragan Fayzulla Xo‘jayevning jiyani, Buxoro XSR rahbari, Buxorodagi ilk jadid maktablaridan biriga asos solgan jadid Usmonxo‘ja Po‘latxo‘jayevning o‘g‘li jadidshunos olim Temur Xo‘jao‘g‘li ham jadidlarning ma’rifiy g‘oyalari va maqsadlarini keng jamoatchilikka yetkazish uchun umrini bag‘ishlagan turkolog olimlardan biri.
– Jadidchilarimizning maqsadi nafaqat maorifni yuksaltirish, balki davlatchilik va so‘z erkinligiga erishish ham edi, – deydi Turkiyada yashayotgan turkolog olim Temur Xo‘jao‘g‘li. – Bunga, Rossiya imperiyasi davrida (1721—1917-) jadidlarning shaxsiy nashriyotlarini va ular muharrirligida chop etilgan ko‘plab maqolalarni misol keltirish mumkin. O‘zbekiston Prezidenti mushtarak tariximizning yorqin sahifalarini tashkil etadigan ma’rifatparvar ajdodlarimizning ibratli faoliyatini, hayot yo‘lini, boy merosini hamkor davlatlar hamda xalqaro tashkilotlar vakillari, xorijiy olimlar bilan birgalikda targ‘ib etishni ustuvor vazifa deb e’tibor qaratishi turkiy millatning taraqqiy etishida aynan jadidlarning g‘oyalari muhim ahamiyatga egaligidan dalolatdir.
Ayniqsa, jadid Usmonxo‘ja Po‘latxo‘jayevning uyi davlat tomonidan qayta sotib olinib, Madaniyat va san’at jamg‘armasi ko‘magida jadidlar muzeyi etib tashkil qilinishi juda katta voqea bo‘ldi.

foto:Vikipediya

Ma’lumot o‘rnida: Manbalar Buxoroning o‘zida 3 mingdan ortiq jadid bo‘lganini tasdiqlaydi. Tarixchilar ayni paytgacha ularning 250 ga yaqinining shaxsini aniqlagan.
Ikki kun davomida dunyoning barcha olimlarini jamlagan ushbu xalqaro konferensiya O‘zbekiston va Markaziy Osiyoning ijtimoiy, ma’rifiy, siyosiy hayoti uchun yangi qirralar kashf etilishida muhim qadam va o‘ziga xos fikr almashadigan maydon bo‘lmoqda.