Японларнинг узоқ умр кўришлари афсона эмас, балки исботланган ҳақиқатдир. Кунчиқар мамлакатда ёши 100 ёшдан ошган 86 мингдан ортиқ киши расмий рўйхатга олинган. Бу ерда ўртача умр кўриш ёши 84,2 ёшга етади, бу эса Японияни ушбу кўрсаткич бўйича жаҳон рейтингида етакчи эканлигидан далолат.  Япон эркаклари ўртача 81 ёшга, аёллар эса 87 ёшгача умр кўришади ва бу рақамлар ўсишда давом этмоқда. Келажакда бундан ҳам катта ўсиш кутилмоқда.

Аммо улар қандай қилиб бундай ажойиб натижаларга эришадилар? Бу фақат гуруч ва балиқнинг анъанавий диетасига боғлиқми? Юз ёшлиларни ўрганаётган япон геронтологлари халқнинг узоқ умр кўриш сирини тушунтирувчи олтита асосий омилни аниқлашди.

Кам, лекин тез-тез

Японлар узоқ вақтдан бери озиқ-овқатда меъёрга амал қилишади, яъни кичик қисмларни афзал кўришган. Уларнинг идиш-товоқлари биз ўрганиб қолган катта тарелкалардан кўра кўпроқ ликопчага ўхшайди. Овқатланиш пайтида вилкалар ва қошиқлар ўрнига таёқчалардан фойдаланишлари сабабли, овқатланиш қулай ва ўлчовли бўлади. Ушбу ёндашув кичик қисмларни аста-секин  ейишга имкон беради. Уларнинг қоидаси оддий: ёғли ва оғир овқатдан кўра, турли хил соғлом – енгил овқатлар билан кифояланган яхшироқ.

Бундан ташқари, японлар озиқ-овқат ҳароратига нисбатан овқатланиш одатларини қайта кўриб чиқишни бошладилар. Сўнгги йилларда улар иссиқ овқат ва ичимликлар истеъмол қилишни тўхтатдилар, чунки шифокорлар ошқозон шиллиқ қаватининг доимий куйиши саратон касаллигини келтириб чиқариши мумкинлигини аниқладилар, бу мамлакатда узоқ вақтдан бери жиддий муаммо бўлиб келган. Ўртача ҳароратли озиқ-овқат маҳсулотларига ўтиш билан ушбу касаллик билан касалланиш сезиларли даражада камайди.

Японияда кекса одамларнинг овқатланишига алоҳида эътибор берилади. Супермаркетларда, алоҳида жавонларда сиз нафақадагилар учун махсус болалар овқатларини эслатувчи маҳсулотларни топишингиз мумкин. Бу ёш билан овқат ҳазм қилиш тизими фаолиятининг пасайишини ҳисобга оладиган юмшоқ, желе ёки пюре овқатлар. Бундай озуқалар кекса одамларга қулай ва танага кераксиз стрессларсиз овқатланиш имконини беради.

Камроқ туз – кўпроқ фойда

Японияда туз соғлиқ учун яширин таҳдид сифатида қаралади. Бу ерда улар қоидага қатъий риоя қилишга ҳаракат қилишади: кунига 10 граммдан кўп эмас. Янги сабзавот ва гуруч уларнинг кундалик рационининг асоси ҳисобланади. Гўшт, айниқса, кекса японияликлар орасида машҳур эмас. Улар буни ўз ёши учун жуда оғир овқат деб ҳисоблашади. Қизиғи шундаки, гўштли таомларга бўлган муҳаббат америкаликлар билан бирга мамлакатга келган, аммо ҳозир тескари тенденция мавжуд – балиқ ва соя каби анъанавий маҳсулотларга қайтишмоқда. Японлар деярли ҳар куни янги балиқ сотиб олишади – бу уларнинг диетасининг ажралмас қисмидир.

Овқат пишириш усулларига келсак, бу ерда ҳам қоидалар мавжуд: овқатни қовурмаслик керак. Японлар қайнатиш, қовуриш, пишириш ёки буғда пиширишни афзал кўради, минимал ёғ қўшади. Уларнинг шўрвалари маҳсулотларга бой эмас, балки енгил, деярли суюқ бўлиб, уларда гўшт ўрнига денгиз ўтлари, балиқ, денгиз маҳсулотлари ва тофу кўпроқ учрайди.

Японияда мева ва сабзавотларни танлашга алоҳида эътибор берилади. Бу ерда улар импорт қилинадиган, сунъий етиштирилган маҳсулотларга қараганда анча фойдали ва мазали эканлигига ишониб, мавсумий, ерда ўсган маҳсулотларни қадрлашади. Шунинг учун, жавонларда сиз мавсумга мос келадиган меваларни кўришингиз мумкин – японлар озиқ-овқатнинг янгилиги, табиийлигига жуда сезгир ва эътиборли бўлишади.

Чой ҳамма нарсанинг бошидир

Кекса японияликлар ўзларининг сув балансини диққат билан кузатиб борадилар, ёшликдаги каби суюқлик ичишга ҳаракат қилишади. Россияда кекса авлод кўпинча суюқликни истеъмол қилишни камайтириш керак деб ҳисоблашса, япон ва рус геронтологлари бунинг аксини айтишади – сув ҳар қандай ёшда керак.

Ичимликлар ҳақида гап кетганда, чой ичиш Японияда ҳақиқий маданий анъанадир. Японлар учун чой шунчаки ичимлик эмас, балки уларнинг узоқ умр кўриши ва фаровонлигининг муҳим элементидир.

Улар ўқишади, мулоқот қилишади ва телевизор кўришмайди

Маҳаллий юз ёшлиларнинг сирларини ўрганган япон геронтологлари эътиборни умр кўриш давомийлигига бевосита таъсир этувчи яна бир муҳим омил – ақлий фаолиятга қаратди. Япон кекса одамлари ўзларининг мия билан боғлиқ соғликларини яхши ҳолатда сақлашга доимо интилишлари билан ажралиб туради. Улар китоб ўқийдилар, жумбоқларни ечадилар, янги нарсаларни ўрганадилар ва таълим курсларига борадилар. Ақлий бандлик хотира пасайиши билан боғлиқ хасталиклар ривожланишининг олдини олишга ёрдам берадиган асосий қоидалардан биридир.

Шу билан бирга, уларнинг ҳаётида телевизор камтарона ўрин эгаллайди. Соатлаб экран қаршисида ўтира оладиган бошқа мамлакат кексаларидан фарқли ўлароқ, японлар телевизор кўришга кунига ярим соатдан кўп вақт сарфламайдилар. Телесериаллар, янгиликлар ва кўнгилочар кўрсатувлар кунчиқар мамлакатининг кексалари учун унчалик қизиқ эмас. Россия ва Қўшма Штатларда кекса одамлар кунига бир неча соат телевизор қаршисида ўтказишлари мумкин бўлса, японлар ўз вақтларини фойдалироқ нарсага бағишлашни афзал кўришади.

Улар учун энг муҳими жонли мулоқотдир. Япониялик кексалар тез-тез дўстлари билан учрашадилар, бир-бирлариникига ташриф буюришади, спорт тўгараклари ва кексалар учун ўқув клубларида қатнашадилар. Улар ижтимоий ҳаётда фаол иштирок этадилар, чунки бу ерда улар узоқ ва фаол ҳаётнинг калити сифатида ўзларини жамият учун фойдали ва муҳим ҳис қилишга ҳаракат қиладилар. Японияда кексалик ёлғизланиш вақти эмас, балки тўлиқ ҳаёт кечириш, фаол ва фойдали бўлишни давом эттириш имкониятидир.

Ҳаракат – бу ҳаёт!

Жисмоний фаоллик ва тўғри турмуш тарзи, геронтологларнинг фикрига кўра, узоқ умр кўриш учун курашда японларнинг иккита махфий қуролидир. Бу ерда сайр қилиш нафақат ёқимли дам олиш, балки кундалик маросимдир. Ҳар бир кекса япон одатда кунига камида бир соат юради ва бу юрак ва бутун танага ажойиб таъсир кўрсатади. Ҳатто мамлакатнинг энг кекса аҳолиси ҳам радио машқлари ёрдамида таналарини яхши ҳолатда сақлашда давом этмоқдалар, ҳа, ҳа, тўғри эшитдингиз!

Шуниси эътиборга лойиқки, японлар куннинг кўп қисмини оёқларида ўтказадилар. Улар навбатда туришади, жамоат транспортида, ишга ёки энг яқин бекатга пиёда боришади. Ҳатто уйда ҳам улар анъанавий ҳожатхоналарни афзал кўришади. Проктологларнинг айтишича, ҳожатхонага боришнинг бу усули анча фойдали.

Пул катта рол ўйнайди

Геронтологлар оддий ҳақиқатни таъкидлашади: узоқ умр кўриш давомийлиги фаровонлик даражасига бевосита боғлиқ. Кекса одамнинг даромади қанчалик юқори бўлса, узоқ умр кўриш имконияти шунчалик юқори бўлади. Бу шунчаки қуруқ маълумот эмас, балки ҳақиқат. Молиявий имкониятлар энг яхши озиқ-овқат дегани, саёҳат қилиш, яхши мутахассислар томонидан даволаниш ва керакли тиббий ёрдамни ўз вақтида олиш имконини беради.

Ва бу ерда яна бир муҳим жиҳат – тиббий ёрдам. Японияда кекса одамлар шифокорларга тез-тез ташриф буюришади. Ўртача япониялик кекса йилига тахминан 12 марта клиникага ташриф буюради, бу соғлиқ муаммоларини эрта аниқлашга ёрдам беради. Аммо яна бир томони гигиена узоқ умр кўришнинг устунидир. Япониялик бобо ва бувилар кунига икки марта душга тушишади – эрталаб ўзини тетик ҳис қилиш учун, кечқурун эса ўтган кун ташвишларини ювиб, дам олиш учун.

Японлар учун ўзингизга ғамхўрлик қилиш мода эмас, балки ҳаёт тарзидир. Доимий шифокорлар ташрифидан тортиб, кундалик тозалик маросимларигача бўлган барча нарса уларга нафақат узоқ умр кўришга, балки кўп йиллар давомида тиниқ фикр, жўшқин тана ва ҳаётда фаол иштирок этишга ёрдам берадиган одатларни қўшади.