Mintaqada iqlim o‘zgarishi, bug‘lanish darajasini oshiruvchi gazlar va atmosfera ifloslanishi muammolari ta’sirida transchegaraviy daryolar oqimi va bioxilma-xillik qisqarmoqda.

Sh.Mirziyoyev («Yangi O‘zbekistonning «yashil» taraqqiyot yo‘li» kitobidan)

Ayni vaqtda Samarqand shahrida iqlim forumi davom etyapti. Yevropa Ittifoqi, Markaziy Osiyo va dunyoning boshqa davlatlaridan kelgan siyosatchilar, olimlar va mutaxassislar ko‘plab masalalar qatorida eng dolzarb bo‘lgan suv yetishmovchiligini ham muhokama qilmoqdalar.

Xabar.uz axborot tahliliy portali bu masalaga atroflicha e’tibor qaratdi.

Vaziyat

Markaziy Osiyo – suv resurslari tanqisligi va transchegaraviy daryolarga yuqori darajada bog‘liq bo‘lgan mintaqa. Harorat ko‘tarilishi, yog‘ingarchilik rejimi o‘zgarishi va muzliklarning qisqarishi suvning hajmi va sifatiga ta’sir ko‘rsatyapti, muammolarni kuchaytirmoqda. Bunday sharoitda suv resurslarini birgalikda boshqarish va yangi voqeliklarga moslashish yagona yechim bo‘ladi. Suv yo‘q joyda, kelajak ham bo‘lmaydi. Kelajakni faqat birgalikda asrashimiz mumkin.

Aynan shu sababga ko‘ra O‘zbekiston iqlim forumi tashabbuskori bo‘ldi.

Xavf

Markaziy Osiyo – iqlim o‘zgarishi oqibatlariga eng zaif mintaqalardan biri. Haroratning ko‘tarilishi ko‘l va boshqa havzalardagi suvning bug‘lanishi, daryo oqimining pasayishi va muzlik suvlari zaxiralarining qisqarishiga olib kelmoqda. Suv tanqisligi qishloq xo‘jaligi, energetika va ekologik muammolarni kuchaytirib, ijtimoiy va siyosiy holatning keskinlashishiga olib kelishi mumkin.

Iqlim o‘zgarishi, shuningdek, qurg‘oqchilik va suv toshqinlari kabi ekstremal ob-havo hodisalari doimiy muammolarni keltirib chiqaradi. Qurg‘oqchilik hosildorlikning pasayishi, chorva mollarining qirilishi va aholi yashash sharoiti yomonlashishiga olib kelsa, suv toshqinlari infratuzilmaga va iqtisodiyotga katta zarar yetkazadi.

Hamkorlik

Suv resurslarini boshqarishda butun mintaqa davlatlaridan siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik jihatlarni o‘z ichiga olgan kompleks yondashuv lozim. Suv mintaqadagi foydalanuvchilar o‘rtasida adolatli va barqaror taqsimlanishi shart. Buning uchun esa turli o‘yinchilarning harakatlarini muvofiqlashtirish talab qilinadi.

Hamkorlik quyidagi jihatlarda ko‘rinishi kerak:

• Suv zaxiralarini prognozlashtirish va rejalashtirish: suv resurslarini prognozlashtirish va modellashtirishda zamonaviy usullaridan foydalanish lozim, bu kelajakda suvning mavjudligini aniqroq baholash va iqlim o‘zgarishlarini hisobga olgan holda foydalanishni rejalashtirish imkonini beradi.
• Qishloq xo‘jaligida suvdan foydalanishni optimallashtirish: Qishloq xo‘jaligi Markaziy Osiyoda suvning eng katta iste’molchisi hisoblanadi. Suv tejovchi texnologiyalar – tomchilatib sug‘orish va qurg‘oqchilikka chidamli ekin navlaridan foydalanish, shuningdek, sug‘orish tizimlarini boshqarishni takomillashtirish lozim. O‘zbekiston bu masalada oldinga katta qadam tashlashga intilmoqda.
• Sanoat va kommunal xo‘jalikda suvdan foydalanish samaradorligini oshirish: suvdan qayta foydalanish texnologiyalarini joriy etish, suv quvurlaridagi yo‘qotishlarni kamaytirish, aholi o‘rtasida suvni tejashni rag‘batlantirish kerak.
• Transchegaraviy suv resurslarini boshqarishni yaxshilash: Markaziy Osiyoda Amudaryo va Sirdaryo kabi yirik transchegaraviy daryolar mavjud. Adolat, barqarorlik va o‘zaro manfaat tamoyillariga asoslangan holda ushbu daryolarni birgalikda boshqarish mexanizmlarini ishlab chiqish va joriy etish mintaqaning eng muhim masalasidir.
• Suvga havzalarini saqlash: suvdan foydalanishni rejalashtirishda ekologik ehtiyojlarni hisobga olish, suv-botqoq yerlari va suvga bog‘liq boshqa ekotizimlarni saqlash va tiklash bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqishni nazarda tutadi. Orolni yo‘qotganimiz hamma uchun dars bo‘lishi va tegishli xulosa chiqarish shart. Aks-holda bugungi muammolar 20 yildan so‘ng hech narsa bo‘lmay qoladi.

Istiqbol

Suv resurslarini birgalikda boshqarish shunchaki texnik yechim emas, balki siyosiy iroda, xalqaro hamkorlik va barcha manfaatdor tomonlarning ishtirokini talab qiladigan kompleks yondashuvdir. Faqat birgalikdagi sa’y-harakatlar orqaligina iqlim o‘zgarishi sharoitida Markaziy Osiyoda barqarorlikni ta’minlash mumkin.

Xursand qiladigan tomoni, mintaqadagi davlatlar buni tushunadi. Samarqandda bo‘lib o‘tayotgan iqlim forumi bunga yaqqol misol bo‘la oladi.

Markaziy Osiyo – umumiy uyimiz. Uning tinchligi va farovonligini ta’minlash esa har birimizning zimmamizdagi vazifadir. Prezident Shavkat Mirziyoyev forum davomida ta’kidlab o‘tganidek, mintaqa aholisi yana 25 yildan so‘ng 100 milliondan oshadi, unumdor yerlar esa tez sur’atlarda qisqarib bormoqda.

Otni qamchilash uchun bundan ortiq yana qanday sabab kerak?!

Zafar Qosimov,
Samarqand