2025 yil 1 martdan boshlab O‘zbekistonda biologik faol qo‘shimchalarni (BFQ) ixtiyoriy ravishda markirovkalash loyihasi boshlanadi. Bu kontrabanda, qalbakilashtirilgan mahsulotlarga qarshi kurashish va iste’molchilarni himoya qilishga qaratilgan mamlakat farmatsevtika va nutritsevtika bozorlarini rivojlantirishdagi muhim qadamdir. Ishlab chiqaruvchilar, import qiluvchilar va boshqa tadbirkorlik sub’yektlarining ishtiroki ixtiyoriy bo‘lib, ixtiyoriy markirovkalash davrida ushbu toifadagi tovarlar uchun markirovka kodlarini taqdim etish va kuzatib borish xizmati to‘lov undirilmasdan amalga oshiriladi.

Biologik faol qo‘shimchalarni ixtiyoriy markirovkalash loyihasining birinchi ishtirokchilaridan biri «STM Holding» kompaniyasi bo‘lib, u o‘z mahsulotlarida raqamli markirovkani joriy etishga tayyorligini bildirdi. Kompaniya vakili o‘z mahsulotlarining sifatiga ishonadi va mamlakatda BFQlarning shaffof bozorini shakllantirishga qaratilgan tashabbusni qo‘llab-quvvatlaydi.

Ekspert baholariga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasi hududida realizatsiya qilinayotgan biologik faol qo‘shimchalarning aksariyati noqonuniy aylanmada. Ushbu toifadagi mahsulotlarni olib kirish va sotishni nazorat qilishning samarali mexanizmlari mavjud emasligi iste’molchilar salomatligi uchun katta xavf tug‘diradi, shuningdek, davlat uchun sezilarli iqtisodiy yo‘qotishlarga olib keladi.

Yuzaga kelgan vaziyatning asosiy sabablaridan biri bojxona to‘lovlarining yuqori darajasi bo‘lib, bu rasmiy ravishda olib kirilgan BFQlarni noqonuniy mahsulotlarga nisbatan raqobatbardoshligini pasaytiradi. Natijada milliy standartlar va texnik reglamentlar talablariga javob bermaydigan kontrafakt va ro‘yxatdan o‘tkazilmagan tovarlar bozorda ustunlik qilmoqda.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025 yil 28 yanvardagi «Farmatsevtika tarmog‘ini jadal rivojlantirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi PF-13-son Farmoniga muvofiq, biologik faol qo‘shimchalarni ishlab chiqarish va ularning muomalasi ustidan davlat nazoratini tartibga solish va kengaytirish bo‘yicha bir qator chora-tadbirlar nazarda tutilgan, chunki ushbu toifadagi mahsulotlar ko‘pincha dori vositalarini qabul qilishning teng muqobili sifatida reklama qilinadi va aholiga sotiladi. Bunda ularni muntazam qabul qilishning samaradorligi va xavfsizligi nuqtayi nazaridan muvofiqlikni baholash amalga oshirilmaydi. Ushbu mexanizm BFQ aylanmasining shaffofligini ta’minlash, ularni olib kirish, sotish va ulardan foydalanish ustidan nazoratni kuchaytirish, shuningdek, kontrafakt mahsulotlarning tarqalishini minimallashtirish imkonini beradi.

Raqamli markirovka tizimini joriy etish quyidagi maqsadlarga qaratilgan.

• Mahsulotning kelib chiqishi va sifatini nazorat qilish orqali iste’molchilarni sertifikatlanmagan, qalbakilashtirilgan va potensial xavfli BFQlardan himoya qilishni ta’minlash.

• O‘zbekiston Respublikasi hududida biologik faol qo‘shimchalarni import qilish, saqlash, aylanmaga kiritish va sotish jarayonlarini hisobga olish va nazorat qilishning yagona shaffof tizimini yaratish.

• Noqonuniy bozor ulushini kamaytirish, bu soliq tushumlarini ko‘paytirishga va bozor ishtirokchilari o‘rtasida halol raqobatni ta’minlashga yordam beradi.

• Rasmiy ishlab chiqaruvchilar va import qiluvchilarga ishonchni oshirish, xalqaro yetkazib beruvchilar uchun qulay shart-sharoitlar yaratish va biologik faol qo‘shimchalarning shaffof bozorini rivojlantirish.

«STM Holding» nima uchun ixtiyoriy markirovkada ishtirok etishga qaror qilgani va ushbu loyihada qanday «afzallik»larni ko‘rayotgani haqida – «STM Holding» boshqaruvchi hamkori Inara Shaxanova bilan suhbatda.

— «STM Holding» kompaniyasi haqida so‘zlab bersangiz.

— «STM Holding» kompaniyasi O‘zbekiston hududida ham farmatsevtika, ham parafarmatsevtika sektori mahsulotlarini yetkazib berish va targ‘ib qilish bilan shug‘ullanadi. Biz FMSG-sektori, shuningdek, dorixona muassasalari bilan ishlaymiz. Shuningdek, kompaniyamiz mashhur «Solgar» brendi mahsulotlarini - Amerikaning yuqori sifatli vitaminlari va «Nature’s Bounty» - o‘rtacha narx segmentidagi mahsulotlarini import qiladi.

— Hozirgi kunda BFQlar bozorida qanday muammolar mavjud?

— Asosiy muammo — bu yirik «yashirin» bozor. Biz har kuni iste’molchilar va mijozlarimizdan salbiy mulohazalarga duch kelamiz. Va bu davlat uchun ham, umuman iste’molchi uchun ham tahdidli muammoni keltirib chiqaradi. Davlat g‘aznaga bojlarni to‘liq olmaydi, iste’molchi esa kerakli standartlarsiz va «sovuqlik zanjiri»ga rioya qilmasdan olib kirilgan yoki ishlab chiqarilgan sifatsiz mahsulotlarni oladi.

— 1 martdan BFQlarni ixtiyoriy markirovkalash boshlanadi. Bu yangilikka qanday qaraysiz?

— Bu haqiqatan ham davlat va umuman iste’molchi uchun muhim qadam va biz bu tashabbusni qo‘llab-quvvatlashga tayyormiz, chunki bu O‘zbekiston hududiga noqonuniy mahsulotlarni olib kirish va ishlab chiqarishning oldini olishga yordam beradi, deb umid qilamiz.

— Markirovka joriy etilishi bilan iste’molchilar uchun nima o‘zgaradi?

— Birinchidan, bu nazorat. Har bir iste’molchi qadoqdagi kerakli kodni skanerlab, Asl Belgisi ilovasi orqali tekshirib, sifatli mahsulot xarid qilayotganiga ishonch hosil qilishi mumkin. Shuningdek, iste’molchi O‘zbekiston hududiga barcha me’yorlarga rioya qilgan holda olib kirilgan sertifikatlangan va asl mahsulotni xarid qilayotganiga, shuningdek, zarur sertifikatlarni olganiga ishonch hosil qilishi mumkin.

— Biologik faol qo‘shimchalarni ixtiyoriy markirovkalash loyihasida ishtirok etishni rejalashtiryapsizmi?

— Bizning kompaniyamiz ushbu loyihaga qo‘shilmoqda va biz o‘z vaqtida dori vositalari bo‘yicha bo‘lgani kabi, BFQlarni markirovkalash bo‘yicha ham birinchilar qatorida kelganimizdan mamnunmiz.

— Sizningcha, kelajakda BFQlarni markirovkalashni majburiy qilish kerakmi?

— Ha, buni albatta qilish kerak. Va biz bu tashabbusni qo‘llab-quvvatlaymiz. Rossiya tajribasi shuni ko‘rsatadiki, bu qadam bozorni juda kuchli darajada «oqlash» va uni yanada shaffof qilish imkonini berdi.

Ko‘rib turganimizdek, STM Holding birinchilardan bo‘lib biologik faol qo‘shimchalarni ixtiyoriy ravishda markirovkalash loyihasida ishtirok etishga tayyorligini bildirdi va uning tajribasi markirovka vaziyatni yaxshi tomonga o‘zgartirishga qanday yordam berishini ko‘rsatadi.

O‘zbekistonda biologik faol qo‘shimchalarni raqamli markirovkalashning joriy etilishi iste’molchilar va halol ishlab chiqaruvchilarni himoya qilishga qaratilgan bozor rivojlanishining yangi bosqichidir.