Olimlar qirqdan ortiq mamlakatlar ma’lumotlarini o‘rganish asnosida ichimlik suv zaxirasi tez sur’atlarda kamayib bormoqda, degan xulosaga kelishdi. Agar bu tendensiya asr oxirigacha davom etsa, ayniqsa, sayyoramizning aholi zich joylashgan hududlarida chuchuk suv tanqisligi yuzaga keladi – bu haqda RIA yangiliklari xabar bermoqda.

Ma’lum bo‘lishicha, yer osti suvining 70 foizi sug‘orish uchun ishlatiladi, so‘nggi 40 yil ichida sug‘orish hajmi barqaror o‘sib bormoqda. Bu iqlim o‘zgarishi va aholi sonining ko‘payishi bilan bog‘liq.

Yer osti suvlari qumtosh va ohaktosh kabi o‘tkazuvchan jinslardan tashkil topgan yer osti qatlamlarida to‘planadi. O‘zida suv saqlaydigan yer osti qatlami yomg‘ir, qor va muzliklar erishi paytida to‘ldiriladi. Ular qazilma zaxira va quduqlar yordamida qazib olinadi.

Sayyoradagi chuchuk suv resursining uchdan bir qismi yer osti suvlariga to‘g‘ri keladi. Aniqrog‘i bu qayta tiklanadigan resurs, ya’ni ayniqsa yer yuzasiga yaqin bo‘lgan suv zaxirasi. Biroq, agar kamayish darajasi to‘ldirish tezligidan yuqori bo‘lsa, suv qatlami qurib ketish xavfi ostida.

AQSh, Saudiya Arabistoni, Buyuk Britaniya va Shveysariya olimlari birinchi marta 170 mingdan ortiq kuzatuv quduqlari bo‘lgan mahalliy tarmoqlardan ma’lumotlar yig‘ishdi va unga oid suratlarni yaratdilar, deb xabar beradi, Naturye jurnali olimlari. Bu turli davrlardagi natijalarni solishtirish va kelajak uchun prognoz qilish imkonini berdi.

Uzoq muddatli tendensiyalarni ko‘rsatish uchun olimlar 1693 ta yer osti tizimini tanlab olishdi va 2000 yildan 2022 yilgacha barcha mahalliy monitoring quduqlari bo‘ylab ularning o‘rtacha yer osti suvlari darajasini hisoblab chiqdilar. 36 foiz hollarda sath yiliga 0,1 metrga, 12 foizda esa 0,5 metrga tushadi, 6 foizda vaziyat aksincha: gorizontlar yiliga 0,1 metrga, bir foizda (13 joyda) esa 0,5 metrga chuqurlashadi. Eng yomon vaziyat Ispaniya, Eron, Xitoy va AQShning ba’zi hududlarida kuzatilmoqda, ya’ni o‘sha joylarda gorizontlar yiliga ikki metr suv yo‘qotmoqda. Mualliflarning ta’kidlashicha, ushbu tizimlarning ba’zilari sun’iy yo‘ldosh gravitatsiyasini o‘rganish uchun farq qilmaydi, bu quduq tarmoqlarini rivojlantirish muhimligini ko‘rsatadi.

Olimlar bu natijalarni 1980-2000 yillardagi ma’lumotlar bilan taqqoslab, faqat 542 ta suv gorizontini tanladilar. Ularning uchdan birida sayozlik tezlashdi, ya’ni XXI-asr boshlarida yer osti suvlari sathining pasayish darajasi XX-asr oxiriga nisbatan yuqoriroqdir. Tadqiqotchilar har qanday xato yoki baxtsiz hodisani istisno qiladilar.

foto: Nature volume 625 /

Sayyoramizdagi suvli qatlamlarning bunday kamayishi suv narxining ko‘tarilishi, sifatining yomonlashuvi, ekologik muammolarga sabab bo‘ladi va tuproqqa qaytarilmas zarar keltiradi. Eng muammoli mintaqalar Shimoliy Afrika, Yaqin Sharq, Janubiy va Markaziy Osiyo, Shimoliy Xitoy, Shimoliy Amerika va Avstraliyadir.

Kelajakda yer osti suvlari zaxiralarining kamayishi davom etadi, deydi mutaxassislar. Ammo resurslardan unumli foydalanish va iqtisodiy choralar ko‘rish orqali kamayishi to‘xtatilgan ijobiy misollar mavjud.

Ya’ni tahlil qilingan 542 ta tizimning deyarli yarmida yer osti suvlarining kamayishi sekinlashdi, to‘xtadi va ba’zi hollarda to‘lishni boshladi. Masalan, Saudiya Arabistoni, Bangkok havzasi va Eronda. Hozircha bu alohida holatlar.

Hisob-kitoblarga ko‘ra, XXI-asrning o‘rtalariga kelib dunyoda chuchuk suv taqchilligi sezilmaydigan uch-to‘rtta davlat orasida Rossiya ham bor.