Қачон охирги марта чиндан ҳам сизга керак бўлмаган бирор нарсани сотиб олдингиз? Балки у охирги модадаги курткадир ёки уйингиздаги учинчи чойнак, бешинчи сумка. Ўша пайт ўзингизни яхшироқ ҳис қилгандирсиз. Лекин ортидан нима келди? Янги хариддан сўнгги ўша тўла-тўкислик ҳисси қанчагача етди? Ортиқча нарсалар – ортиқча муаммолар ва кўраяпмизки моддий бойлик бахт олиб келмайди, нима учун?

Сўнгги йилларда кўплаб инсонлар ҳаётида шундай бир вазият юз бераяпти: ҳамма нарса етарли, ҳатто ортиқча – лекин қалбда қониқиш йўқ. Тўлиб кетган гардероб, нарсалар билан тўлиб-тошган хона, лекин шунга қарамай яна бирор нарсани сотиб олиш истаги тинмайди.

Бу мақола айни шу ҳақда – ортиқча нарсаларни тўплаш туфайли ҳаётимиз қандай оғирлашиб бораётгани, бахт ўрнига қарз ва хаос келаётгани ҳақида. Америкалик ёзувчи Тамму Стробел ҳам бир пайтлар худди шундай: моддий жиҳатдан ҳамма нарсаси бор, лекин барибир кўпроқ нарсага муҳтожлик ҳисси билан яшаган замондошимиз. Ва у шу саволни ўзига берди: «Мен нима учун ҳеч қачон тўлиқ қониқмайман?»

Бу мақолада  муаллифнинг шахсий синовлари, соддалик сари юзланган танлови ва ортиқча нарсаларнинг аслида нимага айланиши – психологик тўсиққа, ҳатто бахтсизликка айланганини ўрганамиз.

«Мен ҳаётимни соддалаштира бошлаганимда, нарсаларнинг психологиясини ўрганишни бошладим. Ҳамма нарса етарли бўлса-да, кўпроқ нарсаларни сотиб олиш истагимни тушунмоқчи эдим. Қолаверса, кўпроқ нарсага эга бўлиш ортидан қувиш ҳаётимнинг ўзига хос хусусиятига айланган ва бу менга ёқмасди. Менинг бу хатти-ҳаракатларим фақат қарзга, бахтсизликка ва кераксиз нарсаларга тўла уйга олиб келди. Кейин билсам мен ёлғиз эмас эканман...

Мен инвестицияларни бошқариш соҳасида ишлаганимда доимо ўзимни ҳамкасбларим билан таққослардим. Уларнинг катта уйлари, чиройли машиналари ва ҳашаматли дўконларда сотиб олинган кийимларига ҳавас қилардим ва табиийки мен ҳам шундай нарсаларни хоҳлардим. Ва бу истагим ҳаддан ташқари харид қилиш ва норозиликка олиб келди: «Таққослаш – шодлик ўғриси» деган гап жуда тўғри эканлигини англадим.

Бизга бу йўлда реклама ва маркетинг таъсир қилиши мумкин. Яъни реклама мен сотиб олган нарсалар миқдорига катта таъсир кўрсатади. Маркетологлар ҳам менинг истакларимни шакллантирдилар, идрок этилган эҳтиёжларни яратдилар ва муаллиф Жан Килбурннинг сўзларига кўра, реклама менинг фикрлаш ва ҳис қилиш тарзимни ўзгартирди. Реклама қандай ишлашини ва унинг ишончли табиатини тушуниш менга кўпроқ нарсаларни сотиб олиш тенденциясига қарши туришга ёрдам берди.  

Йигирма ёш пайтларимда мен кўп мол-мулк сотиб олиш мамнуният ва бахтга олиб келади деб ўйлардим. Мен нарсалар қувончга йўл бўлади деб ўйлардим. Гўёки ўзини ўзи англаш учун кўпроқ истеъмол қилиш фикри мустаҳкамланди. Бироқ, тадқиқотлар шуни кўрсатадики, моддий тўкинлик бахт ва бахтли ҳаётга олиб келмайди. Кўпроқ нарсаларни сотиб олиш вақтинчалик бахт келтиради, аммо бу эйфория  узоқ муддат давом этмайди.

Кливленд клиникаси мутахассисларининг фикрига кўра, FOMO яъни ўтказиб юбориш қўрқуви, бошқа одамлар завқланаётгани, янги нарсаларни бошдан кечираётгани ёки сиздан кўра яхшироқ ҳаёт кечираётганини ҳис қилиш ёки идрок этишни англатади.  FOMO биз телевизорда, ижтимоий тармоқларда кўрган нарсаларимиз, оиламиз ва дўстларимиз эришаётган нарсаларни ифодалайди. Тажрибамга кўра, FOMO  янги мулкка эга бўлиш учун нотўғри шошилинч туйғуни яратади, масалан, бренд кийим. Мен зарурат туфайли нарсаларни сотиб олмадим, балки бунинг ўрнига ортда қолишдан қўрқиб, нарсаларни кўр-кўрона сотиб олдим.

Биз харид қилиш орқали тасалли излашимиз мумкин. Мен ёшлигимда харажат терапияси орқали қулайликни кўришга ҳаракат қилдим, айниқса, иш учун янги кийимларни сотиб олиш орқали. Тадқиқотлар эса шундай дейди: «Харид терапияси – бу харидорнинг кайфиятини яхшилаш учун харид қилишдир. Бу одамларнинг харид қилишдан завқланиши – депрессия ёки стресс даврларида содир бўлади. Чакана терапия даврида сотиб олинган нарсалар баъзан «комфорт сотиб олади» деб аталади. «Ушбу фаолият билан шуғулланиш менинг стрессимни камайтиради. Бироқ, нарсаларни харид қилиш фақат бир лаҳзалик енгиллик келтирди. Бу узоқ муддатда ишламади.»

«Scientific American» журналида чоп этилган «Нега биз ўз нарсамизга шунчалик боғланиб қолганмиз?» номли мақолада шундай фикрга дуч келдим: «Онгли равишда кўпчилигимиз ўз мол-мулкимизни кенгайтирилган «менлигимизнинг бир қисми» деб ҳисоблаймиз. Чуқурроқ, ундан ҳам камроқ онгли эътиқод шундан иборатки, нарсаларимиз аслида бизнинг моҳиятимиз билан сингиб кетади». Мен психолог эмасман, лекин нарсаларга қандай муносабатда бўлишим ҳақида ҳамма нарсани ўзгартирдим. Менинг моддий неъматларга бўлган ҳиссий муносабатим сезиларли даражада ўзгарди ва қуйидаги амалиётлар ёрдам берди. Яъни турмуш ўртоғим ва мен «Сенинг пулинг ёки сенинг ҳаётинг» номли дастурни бажаряпмиз. Дастурнинг бир қисми ўз нарсаларини инвентаризация қилишни ўз ичига олади. Барча нарсаларимизни инвентаризация қилиш учун бизга бироз вақт керак бўлди. Бироқ, бу жараён бизни ҳаётимиздаги барча нарсалар учун миннатдорчилик ҳиссини уйғотди ва нарсаларнинг психологияси, ундан кўпроқ нарсани хоҳлаш бизга қандай таъсир қилганини кўришга имкон берди. Ўзингизда мавжуд бўлган нарсаларни қадрлаш амалиётини ривожлантириш сизга кўпроқ нарсаларни харид қилишдан қочишингизга ёрдам беради ва бу йўлда   бахтни ҳис қилишингиз  мумкин!

Кўп нарсани сотиб олиш ортидан молиявий аҳволим ёмонлашиши умуман аҳамият бермайдиган моддий нарсаларни харид қилишни тўхтатишга ёрдам берди ва бу менинг стрессимни камайтирди. Шунингдек, даромадимни ўйлаб сарфлаш кутилмаган қувонч манбаи бўлди. Шу кунларда мен ўз сарф-харажатларимни, даромадларимни электрон жадвалда ва визуал тарзда кузатишни яхши кўраман. Масалан, муаллиф Вики Робин сизнинг харажатларингиз ва даромадларингиз графигини яратишни тавсия қилади. Жадвалларни концепциялаш қийин бўлиши мумкин, аммо рақамлар каттароқ тенденцияларни тушунишни осонлаштиради. 

Эндиликда мен тез-тез харид қилмайман. Бироқ, мен тажриба «сотиб олиш»ни яхши кўраман. Дўстларимни зиёрат қилиш, саёҳат орқали саргузаштлар ёки яқинларим билан ресторанда овқатланиш мени янги кийим ёки янги гаджетлар сотиб олишдан кўра бахтлироқ қилади.  «Истеъмолчиларнинг янги халқаро сўрови шуни кўрсатдики, мутлақ кўпчилик  76 фоиз – пулларини маҳсулот ўрнига тажрибага сарфлашни афзал кўришади», дейди журналист Марк Хаффман. Кўпроқ нарсаларни сотиб олишдан кўра янги тажрибаларни: саёҳат, танишувни биринчи ўринга қўйганингиз учун табриклар бўлсин!

Истеъмол маданиятидан бутунлай узилиб бўлмайди, лекин мен чегараларни белгилаб қўйдим. Мисол учун, ижтимоий тармоқларни кузатмайман,   қарз олмайман, мода тенденцияларини кузатишни тўхтатдим ва ўзимнинг истакларимни биламан.  

Янги нарсаларни сотиб олишдан олдин, мен уни «сотиб олиш рўйхати» га қўшаман. Кейин харид қилишдан олдин 30 кун кутаман. Бу менга ўз эҳтиёжларимни баҳолаш ва шошилинч харид қилиш ўрнига нима учун янги нарсаларни сотиб олишни хоҳлаётганим ҳақидаги сигналларни кузатиш учун вақт беради. Менинг рўйхатим ва нарсаларнинг психологиясини тушуниш менга оқилона истеъмол қилиш ва пулни тежашга ёрдам берди! Мен ҳаётимни соддалаштирганим ва нарсаларнинг психологияси ҳақида кўпроқ билиб олганим учун қилган энг яхши ишларимдан бири бу камроқ истеъмол қилишдир.  

Кўпроқ нарсаларни сотиб олиш истагини жиловлаш учун қўллаб-қувватлаш тизимини яратинг. Буни дўстларингиз, оилангиз ёки онлайн ҳамжамиятда қилишингиз мумкин . Мисол учун, менинг қўллаб-қувватлаш тизимим мени мотивация, жавобгарлик ва ҳаётимни содда сақлаш учун илҳомлантиради! Нарсаларнинг психологияси мураккаб. Бироқ, мавзуни ўрганиш ва кўпроқ нарсага бўлган хоҳишни чеклаш стратегияларини амалга ошириш сизга онгли истеъмолчи бўлишга ва оддий ва қувончли ҳаёт яратишга ёрдам беради.»

                                                            Барно Султонова тайёрлади