Андроид қурилмалар учун Xabar.uz мобил иловаси. Юклаб олиш ×

«Сув келтирган хору, кўза синдирган азиз»ми ёхуд ёш таржимон қандай хатога йўл қўйгани ҳақида мулоҳаза

«Сув келтирган хору, кўза синдирган азиз»ми ёхуд ёш таржимон қандай хатога йўл қўйгани ҳақида мулоҳаза

Бизнинг аксарият ёш адиблар ва таржимонлар кўп мутолаа қилишга, луғат билан ишлашга, билимларини чуқурлаштириб боришга эринишадими, очиғи, билмайман... Бу фикрни кимнидир камситиш учун битаётганим йўқ. Бугун Габриэль Гарсиа Маркеснинг «Ўн икки дарбадар ҳикоя» ҳикоялар тўпламига кирувчи яна бир ҳикоя – «Август даҳшатлари»нинг («Августовские страхи») таржимасини якунладим. Шунда икки жиҳат эътиборимни ўзига тортди.

Мазкур ҳикоя ёш адиб ва таржимон томонидан таржима қилиниб, «Китоб дунёси» газетасида «Август қўрқувлари» сарлавҳаси остида чоп этилганди. Аммо ҳикояни рус тилидан ўгириш асносида «страх» сўзи асарда «қўрқув» эмас, кўпроқ «даҳшат» маъносида қўлланганига ишонч ҳосил қилдим. Бу – масаланинг бир томони. Иккинчиси эса...

Қуйидаги жумлага эътибор қаратинг: «Мигель Отеро Сильва, хороший писатель, но кроме того – прекрасный амфитрион и утонченный гастроном, ждал нас с незабываемым обедом». Таржимон шу жумлани «Мигель Отеро Сильва – яхши ёзувчи, айни пайтда у гўё Амфитриондек бизни унутилмас меҳмоннавозлик учун кутиб турарди», деб ўгирган.

«Амфитрион» сўзи рус тилидаги матнда кичик (демакки, атоқли от эмас), таржимада эса бош ҳарфда ёзилган. Табиийки, таржимадан аввал «амфитрион» сўзи нима мақсадда ва қайси маънода қўлланилгани (ҳозир сўз рус тилидаги таржима борасида кетяпти, ҳикояни аслиятда ёки инглиз тилида тополмадим, шундай бўлса-да, аниқлаган маълумотларим асосида Маркес ҳикоясида айнан шу сўзни қўллаганига ишончим комил, дея айта оламан) аниқлаш талаб этилади. Ёш таржимон оддий йўл тутган: гуглдан «Амфитрион» сўзини қидирган ва қуйидаги маълумотни топган: «Амфитрион — герой из Фив, сын тиринфского царя Алкея и Астидамии (либо Лаономы или Гиппономы), внук Персея, муж Алкмены, отец Ификла, приёмный отец Геракла. Упомянут в «Илиаде» (V 392) и «Одиссее» (XI 266)». (Яъни «Амфитрион – фивалик қаҳрамонлардан бири, Тиринф шоҳи Алкей ва Астидамия (ёхуд Лаонома ёки Гиппономанинг) ўғли, Персейнинг набираси, Алкменанинг турмуш ўртоғи, Ификлнинг отаси ва Гераклнинг асраб олган отаси. «Илиада» (V 392) ва «Одиссея» (XI 266) да тилга олиб ўтилган»).

Энди эса ҳаммада эмас, албатта, изланувчан таржимонда табиий савол туғилади (агар ҳаммада туғилганда эди, мен тилга олган мутаржим ҳам ўзига шу саволни берган ва жавоб излаган бўларди): «Қадимги Юнон мифологиясининг бу қаҳрамони билан ҳикояда тилга олинаётган меҳмондорчилик ўртасида нима боғлиқлик бор? Маркес (бунга ишончим комил) ҳар ҳолда бежиз бу сўзни (исмни эмас) қўлламагандир? Шуниси эътиборга моликки, рус тилида (эҳтимолки, бошқа тилларда ҳам) «амфитрион» сўзининг эскирган ва кўп қўлланилмайдиган «радушный хозяин» («самимий мезбон»), «хлебосол» («дастурхони очиқ», «шинаванда») деган маънолари ҳам бор экан.

Бунинг эса ўзига яраша тарихи мавжуд...

Қадимги Юнон мифологиясига кўра, Амфитрионнинг аёли қошига Зевс айнан эрининг қиёфасида келади ва шу учрашув натижаси ўлароқ Қадимги Юнон эпоси қаҳрамони бўлган Геракл туғилади.

Мазкур мифологик сюжетдан Рим драматурги Плавт (Тит Макций Плавт, тахминан э.а. 250–184 йиллар) ўзининг «Амфитрион» комедиясида фойдаланади. Унда Юпитер (яъни Зевс. Рим мифологиясида Юпитер – Юнон мифологиясидаги Зевс каби олий маъбуд саналади) ўзини Амфитрион қилиб кўрсатиб, асарнинг бошқа қаҳрамонини тўкин нонуштага таклиф этади.

Кейинчалик Плавтнинг мазкур пьесаси сюжети асосида икки француз драматурги асарларида Амфитрион исмини тушлик, зиёфат, дастурхон мавзуси билан боғлайдиган шеърлар ёзилади. Жан Ротрунинг (1609–1650) «Ўхшаш қиёфалар» («Двойники») комедиясида «Ҳузурида тушлик қилмасангиз, демак, у Амфитрион эмас» («Тот не Амфитрион, у кого не обедают»), Жан Батист Мольернинг (1622–1673) «Амфитрион» (1668) комедиясида (3-саҳна, 5-кўриниш) «Ҳақиқий Амфитрион – сиз уйида овқатланган Амфитрион» («Настоящий Амфитрион – Амфитрион, у которого обедают») сатрлари учрайди.

Демак, ёш мутаржим таржимада қўпол хатоликка йўл қўйган. «Мигель Отеро Сильва, хороший писатель, но кроме того – прекрасный амфитрион и утонченный гастроном, ждал нас с незабываемым обедом» жумласи ёш мутаржим ўгирганидек: «Мигель Отеро Сильва – яхши ёзувчи, айни пайтда у гўё Амфитриондек бизни унутилмас меҳмоннавозлик учун кутиб турарди», эмас, балки «Яхши ёзувчи, бундан ташқари эса дастурхони ҳамиша очиқ ва ниҳоятда шинаванда бўлган Мигель Отеро Сильва ҳузурида бизни унутилмас меҳмондорчилик кутиб турарди» тарзида таржима қилиш мақсадга мувофиқ бўларди, назаримда.

Шу ўринда яна бир қизиқ ҳолат: юқоридаги сюжетларда аслида меҳмон қилган Амфитрион эмас, унинг қиёфасига кирган Зевс эканига гувоҳ бўласиз, бироқ адабиётда ва «амфитрион» сўзининг «самимий мезбон», «дастурхони очиқ», «шинаванда» деган маъно касб этишида воқеликнинг бутунлай тескарисини кўрасиз.

Энди эса сарлавҳада келтирилган халқимиз мақолига қайтамиз. Чиндан ҳам бу ҳолат «Сув келтирган хору, кўза синдирган азиз», мақолининг исботидек бўлиб кўринмаяптими сизга?  

Маъруф Тошпўлатов

Изоҳлар

Изоҳ қолдириш учун сайтда рўйхатдан ўтинг

Кириш

Ижтимоий тармоқлар орқали киринг